برخی به اوقات فراغت، به چشم مقطعى از وقت مى‏نگرند؛ مقطعى که باید از دایره هیاهوهاى کار و تلاش گریخت. برخى نیز آن را زمان به کار گرفتن تجربه خود و دیگران، تمدید قوا، و شناخت سارقان و زمان مى‏بینند.

در این مقاله بر آنیم که سخن اسلام و معصومین را دراین زمینه بیان کنیم و به بیان یک برنامه ی پیشنهادی برای ایام تعطیلات بپردازیم. پس با ما همراه باشید .

تعریف و مفهوم اوقات فراغت

فراغت در لغت به «آسودگی »، «آسایش »،«آسوده شدن از کار»، «آزاد بودن از کار روزانه » و هر گونه فرصت و مجال دیگر و نظایر آن معنی شده است. بنابراین اوقات فراغت در معنای لغوی به فواصل زمانی روزمره – که خارج از انجام اعمال حیاتی و ضروری انسان است – اطلاق می گردد که می تواند در جهت انجام امور دلخواه مورد استفاده قرار گیرد.

اوقات فراغت فرصت مناسبی را در اختیار انسان می گذارد تا خستگی کار روزانه را از تن خویش بیرون کند و با انگیزه بهتر و یا بازیابی نیرو و آمادگی بیش تر، به فعالیت های خود ادامه دهد.

حضرت علی علیه السلام در این باره می فرماید: «فرح و شادمانی، باعث بهجت و انبساط روح و وجد و نشاط می شود.» 1

اسلام و اهتمام به اوقات فراغت

در دین اسلام به مساله «وقت » توجه زیادی شده، تا جایی که خداوند در قرآن به مفردات و اجزاء وقت و زمان از جمله به «شب »، «روز»، «فجر»، «صبح »، «نیم روز» و «عصر» قسم یاد کرده است.

قسم یاد کردن خداوند به یکی از این اجزاء و مفردات زمان، نشانه عظمت و اهمیت آن است; یعنی خداوند بدین وسیله می خواهد فوائد و آثار و اهمیت زمان را به انسان متذکر شود.

با توجه به اینکه اسلام براى وقت و زمان، ارزش زیادى قایل بود، به تبع آن، با اوقات فراغت نیز، به عنوان بخشى از این مهم نگریسته شد. در تأیید این سخن، روایتى از پیامبر(ص) نقل مى‏کنیم که به صحابه خود فرمود: « الهوا و العبوا فإنی اکره أن یَرى فی دینکم غلظة ؛ به تفریح و بازى بپردازید؛ زیرا من دوست ندارم در دین شما سختگیرى دیده شود.» 2

پس، اوقات فراغت به عنوان زیرمجموعه‏اى از زمان، داراى اهمیت و ارزش والایى است و باید براى آن، برنامه‏ریزى درستى نماییم تا بتوانیم نهایت بهره‏ ورى و بازدهی مثبت را از آن داشته باشیم.

 قسم به عصر که واقعا انسان در معرض زیان است؛ مگر آنان که ایمان آورده‏اند و کارهاى شایسته کرده و به حق و صبر، یکدیگر را توصیه کرده‏اند
فرصت ها را غیمت شماریم!

از دیدگاه اسلام، عمر و فرصتِ حیات، نعمتى خداوندى است و مقدمه‏اى براى قیامت بشر و آنچه را که انسان الهى همواره در نظر دارد، رسیدن به قرب بارى تعالى است.

پیامبر (ص) مى‏فرماید: «کسى که دو روزش مثل هم باشد، زیانکار است».

قرآن، ضمن هدفمند دانستن کلّ هستى، تمام جریانات آن را نیز قانونمند مى‏داند و به اهمیت وقت و زمان در جاى جاى آیات قرآن، اشاره مى‏کند، که اینک هرچند گذرا، نمونه‏هایى از این آیات را بیان می کنیم :

« هَلْ اَتى‏ عَلَى الْإنسانِ حینٌ مِنَ الدّهرِ لَمْ یَکُن شَیئا مَذْکُورا ؛ آیا بر انسان، روزگارانى نگذشت که چیزى در خور گفتن نبود؟» 3

« وَالْعَصْرِ، إنّ الْإنسانَ لَفِى خُسرٍ إلّا الذّینَ آمَنوا و عَمِلُوا الصّالِحاتِ وَتَواصَوْا بِالْحَقّ وَتَواصَوْا بِالصّبرِ ؛ قسم به عصر که واقعا انسان در معرض زیان است؛ مگر آنان که ایمان آورده‏اند و کارهاى شایسته کرده و به حق و صبر، یکدیگر را توصیه کرده‏اند.» 4

« هُوَالّذى جَعَلَ الشّمْسَ ضِیاءً والْقَمَرَ نُورا وقَدّرَهُ مَنازِلَ لِتَعلَمُوا عَدَدَ السّنینَ وَالْحِسابَ ؛ اوست خدایى که خورشید را درخشان، و ماه را تابان نمود و براى آن منزل‏هایى معین کرد تا شماره سال‏ها و حساب را بدانید.» 5

رسول خدا صلی الله علیه و آله در ضمن سخنی حکیمانه می فرماید: ‹‹اوقات فراغت خود را غنیمت بشمارید ، قبل از آن که آن را از دست بدهید. »(بحارالانوار ، ج 77، ص 184)

حضرت علی علیه السلام نیز می فرماید: ‹‹به راستی فرصت ها مانند ابر (سریع و بدون سر و صدا) در گذرند ، هر وقت کارهای خیر دست داد و ممکن شد، آن فرصت ها را غنیمت شمارید وگرنه کار به ندامت و پشیمانی می کشد. » (غررالحکم، ج 2، ص 244). نکته ای که در اینجا تذکرش لازم است این است که اوقات فراغت انسان مسلمان و معتقد مانند عمر و اوقات دیگر زندگی او باید در راستای کمال و سعادت فردی و اجتماعی اش سپری شود؛ در اهمیت اوقات فراغت این فرمایش امام صادق(ع) را باید همیشه مورد عنایت قرار داد که: ‹‹سلامت و نیرومندی، فراغت، جوانی، نشاط و بی نیازی خود را فراموش نکن، در دنیا از آن بهره برداری کن و متوجه باش که از آن سرمایه های عظیم به نفع معنویات و آخرت خود استفاده نمایی .»(حدیث تربیت، ص 12)

اهتمام اسلام به تفریح

تفریح در لغت: در لغت تفریح به معنی شادمانی کردن، شادمانی و خوشی است6 و با واژه های نزهت، تفرّج، فرح، راحتی و آسایش هم خانواده است.

تفریح در فرهنگ اسلامی

در واقع در فرهنگ غنی اسلام تفریح از مراحل و اجزاء سیر تکاملی و رشد شخصیت فردی و اجتماعی انسان به حساب می آید. به گونه ای که هر کسی از این قسمت (تفریح) استفاده نکند، در بعدی از ابعاد تکاملی شخصیت خود کوتاهی کرده است و این قصور باعث کندن سیر رشد و تکامل ابعاد دیگر شخصیت او می گردد. تفریح نشاطی است که انسان پس از تلاش و فعالیت های سنگین جسمی و روحی بر می گزیند تا رنج و اندوه و همّ و غم را از خود دور کند.7

روایتى از پیامبر(ص) نقل مى‏کنیم که به صحابه خود فرمود: « الهوا و العبوا فإنی اکره أن یَرى فی دینکم غلظة ؛ به تفریح و بازى بپردازید؛ زیرا من دوست ندارم در دین شما سختگیرى دیده شود.»
ویژگی های تفریح اسلامی

1.در راستای فرآیند تکامل و رشد شخصیت اسلامی و انسانی است .

2. نشاط آور .

3. در چهارچوب قوانین شرع (واجب،حرام، مباح، مکروه و مستحب) 8

4. تعادل در آن مهم است (نه افراط نه تفریط) .

 5. فواید عقلی، جسمی و روحی دارد. 9

6. بعد اجتماعی در آن لحاظ شود مثل ادخال سرور در قلب مؤمنین. 10

7. فقط وقت پرکنی و تضییع وقت نیست. 11

8. هر تفریحی که انسان را یک پله از رشد الهی پایین آورد مذموم (حرام یا مکروه) است .

9. فعال و پرتحرک بودن مثل اسب سواری، کشتی و …. .

10. هر تفریحی که باعث خفت و سبکی عقل شود و یا عقل را تعطیل کند حرام است (توجه به عقل و تفکر در نظام اسلام) مثل شرب خمر، موسیقی مبتذل، مواد مخدر، قمار.

11. برد و باخت در بازی حرام است (غیر از تیراندازی و اسب سواری) .

12. آزار و اذیت حرام است (تحقیر، مسخره کردن، آزار دادن همسایه و مردم و…) .

13. ضرری به خود یا دیگران نرسد.

14. لذت آن پایدار باشد (کمک کند به شادی در آخرت) 12

15. تقویت کننده بعد جسمانی و روحی (شجاعت و ….) باشد .

* نکته :

در تفریحات، سنین مختلف نقش مهمی را به خود اختصاص می دهد مثلا تفریح کودک با نوجوان و یا زن و مرد بسیار با هم فرق دارد. یک جوان از آنجایی که ابعاد روحی او رشد کرده نیاز به احترام، شخصیت، عزت نفس و …. در خود احساس می کند، هرگاه نیازهای معنوی، جسمانی و عقلانی او ارضاء می گردد. احساس شادابی و خرمی بیشتری می کند و هرگاه این ها از طرف دیگران در خطر باشد، او احساس افسردگی، خمودی و غم می کند .

کاری کنیم که در تعطیلات به همه خوش بگذرد !