بسیار سفر باید، تا پخته شود خامی!

امام صادق(علیه السّلام) در حدیثی فرموده است:

مسافرت باید برای یكی از این سه امر باشد:

1 ـ تهیه توشه آخرت
2 ـ تأمین معاش و زندگی
3 ـ لذّت مباح و تفریح غیر حرام1

بنابراین، در سفرها باید آدابی را كه از پیشوایان دین نقل شده است، به عنوان رهنمود گرفتن از مكتب، رعایت كرد.

فواید مسافرت بسیار است. كسب تجربه و پخته شدن، آشناییها و ارتباطات جدید، از آن جمله است.

سفر، آزموده كند مرد را
هم از دل براند غم و درد را
ز گیتی بدو نیك، بنمایدش
وز آن گنج دانش بیفزایدش

نگاهی به مجموعه روایات اسلامی، نكاتی را به عنوان «آداب سفر» به ما می‏آموزد كه مهمترین آنها، آموختنِ «آیین همراهی و همسفری» است. تأكید شده است كه پیش از سفر، همسفر مناسبی پیدا كنید. چرا كه مسافرت تنهایی مكروه است. رسول خدا(صلّی الله علیه و آله و سلّم) از سه كس مذّمت كرده است:

یكی آنكه غذایش را تنها می‏خورد.
یكی آنكه در خانه‏ای تنها می‏خوابد.
سوّم آنكه تنها به مسافرتهای دور و دراز می‏رود.

آداب دیگر سفر را طبق تعالیم دینی، فهرست‏وار اینگونه می‏یابیم:

1 ـ خداحافظی كردن از خانواده و بستگان از سوی مسافر، بدرقه كردن كسی كه به سفر می‏رود، از سوی اهل خانه و بستگان.

2 ـ شروع كردن سفر با «صدقه»، جهت سلامتی و رفع و دفع بلاها.

3 ـ خواندن دو ركعت نماز، دعا كردن و جان و مال خانواده را به خدا سپردن و بر او توكل كرد.

4 ـ خواندن این دعا: «بسم اللّه‏، آمَنتُ باللّه‏، توكّلتُ عَلَی اللّه‏، ماشاءَ اللّه‏، لا حولَ و لا قوَّة الاّ باللّه‏.»

5 ـ برداشتن عصا، یا وسیله‏ای جهت دفع شرّ و خطرات احتمالی و حمل ابزار دفاعی.

6 ـ همراه داشتن مسواك و شانه و لباس و ظرف.

7 ـ همراه برداشتن مواد غذایی و خوراكهای مورد نیاز و رهتوشه سفر.

8 ـ همراه داشتن داروهای مورد نیاز، سوزن، نخ، طناب و زیرانداز.

9 ـ رعایت اخلاق خوب با همسفر در طول مسافرت.

10 ـ در سفر، بار بر دوش دیگران نبودن، خرج خود را به گردنِ دیگران نینداختن.

11 ـ مراعات حال همسفر، در صورتی كه خسته یا مریض باشد.

12 ـ همكاری در كارها، برعهده گرفتن كارهای سنگین در مسافرت.

13 ـ گوش كردن به حرف بزرگترها.

14 ـ مشورت با همسفران در انجام كارها و تصمیم‏گیریها.

15 ـ مواظبت بر خواندنِ نماز در اول وقت.

16 ـ پس از سفر، نقل نكردن سختیها و ناملایمات مسافرت.

17 – در بازگشت از سفر، برای اهل خانه، هدیه و سوغات آوردن

18 ـ هنگام مراجعت از مسافرت به وطن، خدا را شكر كردن و بر نعمتِ سلامتی، حمد كردن.

برای تك تك آنچه یاد شد، احادیث مكرری در متون دینی آمده است كه مجال طرح آنها نیست.2
به علاوه، سفر وسیله شناخت است، هم شناختِ خود، هم شناختِ دیگران. چون رنجها و سختیهای مسافرت و حالتهای فوق‏العاده، جوهره انسان را می‏نمایاند و خصلتهای درونی بروز می‏كند. حتی انسان میزان تحمّل و مقاومت و كاردانی و تجربه خود را هم در سفر به محك می‏تواند بزند.

از جمله سفرهای پسندیده، مسافرت به شهرهای مذهبی و زیارتگاه ها و دیدن اماكن تاریخی و دیدار با بزرگان و شخصیت های علمی و اخلاقی است.

زیارت خانه خدا، مرقد حضرت رسول، قبور مطهر ائمه معصومین(علیهم السّلام) ، مزار پاكِ شهدای راه حق، زیارت قبر انبیا و اوصیاء و اولیا و صحابه و تابعین. دیدار از مرقد علمای بزرگ، فرزندان اهل بیت و قبور مؤمنان و صالحان، همه از مواردی است كه در متون دینی به آنها تشویق شده است و زیارت قبور امامان، نوعی تجدید عهد و پیمان با صاحبانِ ولایت است. امام سجاد(ع) بیست و پنج بار به سفر حج رفت.

به فرموده حضرت رضا(علیه السّلام) :

«هر امامی بر گردن دوستان و پیروانش، عهد و پیمانی دارد. از جمله اموری كه وفای به این عهد و پیمان است، زیارت قبور ائمه است.»3

امید است كه هر جا باشید، چه در سفر و چه حضر، ایامی خجسته و روز و شبی پربركت داشته باشید.

«سفر آخرت»، سفر دیگری است كه همه در پیش داریم.

آن هم آداب و شرایط و پیش‏نیاز و تهیه مقدمات و رهتوشه لازم دارد كه موضوعی جداست و نیازمند نگاهی دوباره و جدّی.

ما … همه مسافریم، و نیازمند آمادگی برای آن «سفر بی‏بازگشت».

علی(علیه السّلام) ، رهتوشه آن سفر را «تقوا» می‏داند.

………………………………..

پی نوشت :

1 ـ اِنّ العاقلَ لا یكونُ طاعِنا الاّ فی تَزوّدٍ لِمعادٍ، او مَرَمّةٍ لِمَعاشٍ، اَوْ لذّةٍ فی غیرِ محرّمٍ (مكارم‏الاخلاق، طبرسی، ص 240).

2 ـ از جمله در كتابهای: مكارم‏الاخلاق، ص 240؛ محاسن برقی، ص 345؛ بحارالانوار، ج 73 (بیروت)؛ سفینة البحار، ج 1، واژه سفر؛ میزان الحكمه، ج 4، ص 467.

3 ـ اِنّ لِكلّ امامٍ عهدا فی عُنُقِ اولیائه و انّ مِن تمام الوفاء بالعهد زیارة قبورهم (محجة البیضاء، ج 4، ص 45).