1-از هیچ چیز به اندازه عشق سخن نگفته‌اند. اغلب داستان‌ها، فیلم‌ها و آثار هنری درباره عشق‌ است. بسیاری از رمان‌نویسان كاری جز خلق آدم‌هایی با ماجراهای پركشمكش عاشقانه نكردند(كه كم كاری هم نیست البته).

در موقعیت های مختلف و زمان های متفاوت با فرهنگ های گوناگون درباره این پدیده حرف ها زده شده و با این حال انگار كه برای ما عشق هر روز مبهم تر می شود. تنها آدم های پرت و از همه جا بی خبر می توانند عشق را در یك خط تعریف كنند وگرنه هیچیك از ما نمی توانیم حتی در ده ها صفحه بگوییم عشق چیست.

اما آدمیان ـ بیشتر آدمیان ـ در دوره ای از زندگی خود حالی داشته اند كه آن را عشق نامیده اند؛ بنابراین با كمترین وضوح و شفافیت معنایی، عشق یكی از پرتكرارترین دغدغه های روزمره آدم هاست.

عشق در گفتار بسیاری از انسان ها آنقدر بزرگ شده است كه گویی تنها حقیقت عالم است. عرفا به طور كلی عشق را اساس و اصل دانسته اند؛ حالتی پایدار كه گویی در زندگی اگر فارغ از آن شوند، راه خود را گم كرده و از صراط مستقیم خارج شده اند. عشق را برخی آری گفتن به زندگی و شادی بیكران و عده ای دیگر سراسر غم و حرمان می دانند.

متعلق عشق هم همیشه بسیار متفاوت بوده است، عده ای علاقه خود به شغل شان را عشق نامیده اند؛ برای مثال بسیاری از بازیگران، نقاشان، موسیقیدانان و به طور كلی هنرمندان كه درباره شغلشان زیاد هم حرف می زنند از عشق به كار خود می گویند؛ حتی در بین آنها هستند كسانی كه می گویند «با كارمان ازدواج كردیم»! گویی كه كار آنقدر در زندگی آنها بزرگ شده كه جای مسائل مهم زندگی شان را گرفته است.

متعلق عشق خیلی ها فرزندشان است، برخی عاشق خانه، برخی دیگر عاشق پول، برخی عشق شكلات اند و برخی عاشق ساعت های قدیمی. بله عشق آنقدر مبهم است كه می توان به اندازه گروه های مختلفی از آدم ها برایش مصداق و معنا پیدا كرد.

2ـ یونانیان برای عشق دو كلمه مختلف با اسطوره ها و افسانه های عجیب داشتند؛ «آگاپه» و «اروس». آگاپه عشق غیرخودخواهانه به كل بشریت بود و اروس عشق به یك فرد خاص. دلبستگی به محبوب و ازدواج و باقی قضایا در حوزه اروس است و كشته شدن در راه دیگران و نجات آدم ها آگاپه؛ عشقی كه یك انسان به مردم، جهان و بشریت می ورزد. آریستوفان یكی از شخصیت های رساله مهمانی افلاطون معتقد بود اروس به معنای میل به یكی شدن و وحدت با انسان مورد علاقه است و سقراط آن را میل به صور مثالی می دانست.

همین نشان می دهد با وجود تنوع در نظرگاه یونانیان از همان زمان عشق در معنای اروس هم نوعی فضیلت و چیزی بیش از ارتباطی جسمی و جنسی است. اروس، احساسات و عواطف شخصی صمیمانه است، لذا وجه ممیز اروس عبارت است از نوعی كشش و احساس شدید نسبت به یك فرد مشخص كه می توان اوصافی از او ـ و حس خود نسبت به او ـ را از دیگران متمایز كرد. اما آگاپه احساسی است كه در یك تعریف آرمانی تنها می تواند از خدا بربیاید و تلاش انسان تنها می تواند بخشی از آن را در بر گیرد. در آگاپه همه انسان ها و همه آیات هستی مورد محبت شدید یعنی عشق قرار می گیرد.

در گفتار فلاسفه معاصر خاصه متفكران پدیدارشناس و وجودشناس عشق نوعی زیر و رو شدن وجودی است. نوعی حالت معنی دار كه انسان را از اوج ناامیدی، تنهایی و پوچی به معنا می رساند. در این نگاه همواره عشق امری مثبت همراه با شور و مكاشفه است. اما در مقابل تجربه عاشقی در زندگی روزمره با مخاطرات و دشواری های فراوان همراه است.

رضایتی كه در تجربه اهل نظر از عرفای اسلامی تا متفكران اگزیستانسیالیست می توان دید چیزی جز دریافت عشق در افقی فرارونده از زندگی روزمره نیست. عرفای ما اغلب عشق روزمره و زمینی را تنها راهی برای عشق الهی دانسته اند و لذا از عشقی كه اكثریت خلایق سخن می گویند ـ در خوشبینانه ترین حالت اگر نگوییم در خیلی از موارد دست به انكار و نقد زده اند ـ بسرعت عبور كرده اند و به یك تجربه جاودان و بی نهایت رسیده اند. از سوی دیگر، فیلسوفان اصالت وجودی مانند بوبر، هایدگر و… زندگی روزمره انسان مدرن را در جوامع همسان ساز امروز مسیری به سمت پوچی و تنهایی می بینند كه یكی از مهم ترین امكانات نجات از آن عشق است. عشقی كه از همه مشغله های عینی ما را دور می كند و از زندگی روزمره به حالت خلسه می رساند تا بتوانیم هستی را فارغ از حجاب روزمره و زندگی ابزاری بنگریم.

3ـ با همه این اوصاف مثبت متفكران، شاعران و… در واقع تجربه عشق با متعلقی مشخص در زندگی روزمره همراه با تلخی ها و دلشوره هایی است كه البته رنگی وسوسه انگیز از لحظه های ناب و شاد همیشه همراه آن است. از سویی، خشنودیم از عشق چون ما را به حسی از شعف می رساند؛ حسی از حل شدن در دیگری و از سوی دیگر از عشق رنجوریم چرا كه همواره با از دست دادن معشوق، رنج جدایی، تشویش رسوایی پیش چشم دیگران و سودازدگی و اشتباه همراه است. عشق با وابستگی های گریزناپذیرش آزادی هایمان را محدود می كند و ما را وابسته به تمایلات معشوق و محدودیت های مورد نظر او می گرداند. عشق در این نگاه نه تنها مثبت نیست، بلكه پر از عذاب و رنج است.

حال سؤال این است آیا می توان در حالت عاشقی حرف از آرامش زد؟ آیا عاشقی برای ما احساس خوبی از زنده بودن را هم به همراه خواهد داشت؟ شاید شما یك تاجر یا كاسب در زمانه ای از فشارهای اقتصادی و ورشكستگی هستید؛ یا حتی مصرف كننده ای رام و آشنا؛ مثلا كارمندی كه یك روز از خواب بلند می شود و قیمت ماست، پنیر، گوشت و مرغ روزانه اش چند برابر شده است.

شما با این وضع در بده بستان اقتصادی جامعه خود حتی كارمند هم كه باشید ورشكسته ای بیش نیستید.یا شاید هم جوانی باشید با دوستان و رفقایی بی معرفت و روابطی پر سوءتفاهم كه ذره ای آرامش در آنها نیست. ممكن است در روابط خود تحقیر شده باشید، ممكن است با بی معرفتی یك نارفیق روبه رو شده باشید و احساس كنید چقدر تنهایید.

در هر كدام از این حالات، گمشده شما می تواند عشق باشد. دست كم ادعای این نوشته این است كه عشق در این وضع می تواند شما را نجات دهد؛ می تواند همان آرامش گمشده شما را بازگرداند. عشق فارغ از احساسات آنی و ناله های شاعرانه، حسی است كه در طول زمان ساخته می شود (منظورم این است كه عشق در یك نگاه خیلی هم واقعی نیست).

روزها می گذرند و شما كسی را كشف می كنید. خسته به خانه برمی گردید و همسرتان به شما دلگرمی می دهد. كلافه از حلقه دوستان تان با معشوق خود سخن می گویید و احساس می كنید او شما را تنها نمی گذارد.

در این حالت وضعی رخ می دهد كه گویی می توان آن را عشق نامید. این عشق به شما آرامش و قوت قلب می دهد؛ حتی اگر پیر باشید یا در آستانه بحران میانسالی. آرامش عشق در سایه درك متقابل، احساس تعلق به یك نفر، به یك انسان كه شما را می شناسد، خود را نشان می دهد و داروی التیام بخش شما می گردد. آرامشی افزون بر این نیست كه در تمام هیاهوی غیر قابل فرار شهرهایمان دلبسته یك نفر و تنها یك نفر باشیم و یكی را كشف كنیم. یكی ما را خوب بشناسد و مدام به ما حق بدهد. او كسی است كه در زمانه فشار اقتصادی با ماست و با ما زندگی می كند.

در دوران مختلف به چشم خود عشاق زیادی دیدم. عشق های با شور و اشتیاق كه خیلی از آنها نماندند و به نفرت بدل شدند و خیلی از آنها ماندند و برای خود تاریخچه و سند های مختلف پیدا كردند. از همه این تصاویر یكی از ذهنم بیرون نمی رود.

تصویر پدر بزرگ پیرم كه در گوشه بیمارستان ناهوشیار و رو به احتضار آخرین ساعات عمرش را طی می كرد. اما مادربزرگم پیش همان یك چشم پدر بزرگ كه می دید می نشست و ساعت ها به او خیره می شد و امید داشت تنها نماند.

عشق پیری را حلاوتی دیگر است و شعر شعرا فقیر از توصیف آن. عشق با ماندن و صبركردن برای یكدیگر رخ عیان می كند و خدشه ناپذیر می شود. دو نفر به هویتی مشترك تبدیل و در این اشتراك گویی حل می شوند. هویتی فراخ شده و رشد یافته از یكدیگر. عاشقان پس از مدتی شبیه به هم می شوند، شبیه به هم می بینند و شبیه به هم فكر می كنند. فردیتشان در دیگری حل نمی شود، بلكه بزرگ تر می شود به اندازه دو نفر.

عاشقان حتی طعم غذا ها را مثل هم می فهمند؛ غذاهای مشتركی را دوست دارند و از غذاهای یكسانی بیزارند. بله عشق آن است كه در میان تمام موجودات عالم دست روی یك نفر بگذاری و بگویی فقط این و دیگر هیچ و آرام آرام شبیه او شوی. عاشق دوستی ندارد جز یكی، همراهی ندارد جز یكی و چه لذتی بالاتر از این انحصار و محدود شدن.

4ـ عشق بخشی از تجربه روزمره ماست. این را داستان نویسان بیشتر از همه خاصه فلاسفه درك كرده اند. عشق تجربه ای عینی از مجموع حالات و شرایطی مختلف است. مجموعه ای از تمایلات متفاوت. در طول تاریخ، عشق با توجه به فرهنگ و اخلاق اجتماعی تعریف شده است. عشق ها داریم نه یك عشق، عشق فیلم های امروز با عشق فیلم های كلاسیك متفاوت است. عشق فیلم هندی و فیلمفارسی با عشقی كه میشائیل هانكه و كوبریك در پی تعریف آن هستند، فرق می كند.

عشق در لسان اخلاق رسمی و رسانه های وابسته به آن چیزی است و برای خرده فرهنگ های متضاد با اخلاق رسمی كه علیه شرایط موجود حركت می كنند چیزی دیگر. پس عشق و درك ما از آن برآمده از زمینه های فرهنگی است. لذا هیچ نوع تجربه استعلایافته ای از فرهنگ عمومی برای عاشق قابل تصور نخواهد بود.در جامعه ای دینی عشق همیشه با خیر و نیكی و ذات مطلق پروردگار تعریف می شود.

عشق در زمانه اعتراض و انقلاب شكل سراسر متفاوتی پیدا می كند و با آرمان های سیاسی ـ اجتماعی یا تعلق خاطر به جمع كثیری از مردمان بروز می یابد. شاید ادعای بیراه و گزافی نباشد اگر بگوییم بهترین نوع درك عشق درك رخداد آن در میانه زندگی روزمره با تمام اشتغالات انسان معاصر است. ما نمی توانیم به عشق فارغ از تجربه مدرنیته (یا تجربه تضاد سنت و مدرنیته در جامعه خودمان) و زندگی روزمره ای كه درگیرش هستیم بیندیشیم. فارغ از باورهای گذشته و شرایط فعلی جابجایی ها و گذارها و برزخ های اعتقادی، عشق هیچ است. محتوای این واژه خالی را جامع و فقدان های آن پر می كند.

 منبع:جام جم آنلاین