انباشته شدن چربی در سلولهاي کبدی می تواند بـه التهاب این سلولها منجر شود. کبد نقش مهمی در سوخت و ساز و شکستن چربیها در بدن دارد. درصورت بروز اختلال در آن، چربی در کبد رسوب کرده و موجب بروز کبد چرب میشود.
یکی از فعالیتهاي مهم کبد، ذخیرهسازی و سوخت و ساز چربیها در بدن اسـت. کبد طبیعی حاوی حدود پنج گرم چربی در 100 گرم وزن خود می باشد. هر گاه مقدار چربی بیش از پنج درصد وزن آن افزایش یابد بـه این حالت «کبد چرب» گفته می شود.
کبد چرب، بیماری شایعی در جامعه اسـت ودر نتیجه تعداد زیادی از بیماریها و یا حالتهاي تغذیهاي در بدن ایجاد می شود. انباشته شدن چربی در سلولهاي کبدی میتواند بـه التهاب این سلولها منجر شود. کبد نقش مهمی در سوخت و ساز و شکستن چربیها در بدن دارد. درصورت بروز اختلال در آن، چربی در کبد رسوب کرده و موجب بروز کبد چرب میشود.
چاقی و اختلال در چربیهاي خون، بیماری دیابت، مصرف مشروبات الکلی، بدغذایی و سو هاضمه، مصرف عده اي از داروهای کورتوندار مثل پردنیزولون، داروهای ضد تشنج مانند اسیدوالپروئیک و مصرف بیرویه هورمونها از جمله علل ابتلا بـه بیماری کبد چرب هستند.
علایم و نشانههاي کبد چرب
در بیماری کبد چرب، کبد طبق معمول علامت خاصی ندارد و بـه دنبال انجام آزمایشات دورهاي، اختلال در آنزیمهاي آن مشخص می شود و یا این کـه در زمان انجام سونوگرافی بـه علل دیگر، ابتلا بـه کبد چرب نیز تشخیص داده میشود. البته اختلالات آنزیمی در کبد چرب طبق معمول خفیف اسـت ودر اکثر موارد موجب افزایش مختصر در آنزیمهاي کبدی میشود. در برخی موارد این بیماری با علایمی مانند خستگی و احساس ناراحتی در قسمت فوقانی شکم همراه اسـت.
درمان کبد چرب
مهمترین روش درمانی دراین بیماری، رفع علت زمینهاي بروز بیماری اسـت. کاهش وزن در افراد چاق، ترک مصرف مشروبات الکلی، نظارت بیماری دیابت، کاهش چربیهاي خون و تغییر در شیوه زندگی و انجام فعالیت بدنی مهمترین اصول درمان این بیماری اسـت. درصورت درمان کبد چرب می توان مانع پیشرفت ضایعه کبدی شد.
آیا کبد چرب قابل درمان اسـت؟
آری. با کاهش وزن «در افراد چاق» یا تغییر در شیوه زندگی «افزایش فعالیت جسمانی، پیادهروی و …»، اصلاح رژیم غذایی، قطع مصرف مشروبات الکلی، نظارت دقیق قندخون با کمک دکتر می توان در جهت درمان این بیماری نتیجه مطلوبی رابه دست آورد.
در برخی موارد جهت نظارت این بیماری با توجه بـه شدت عارضه، از دارو استفاده می شود. داروهایی نظیر اورزوداکسی کولیک اسید، ویتامین E و متفورمین نیز در درمان آن مورد استفاده قرار میگیرد. البته ذکر این نکته ضروری اسـت کـه علیرغم تجویز دارو، هنوز هم کاهش وزن و تغییر در شیوه زندگی از ارکان اصلی درمان بیماری کبد چرب بـه شمار میروند.
آیا کبد چرب بیماری خطرناکی اسـت؟
در اکثر موارد این بیماری خطرناک نیست. درصورت درمان نشدن بـه موقع در درازمدت مقادیر زیادی چربی در کبد رسوب میکند و موجب بروز التهاب کبدی میشود. این بیماری ممکن اسـت موجب ابتلا بـه سیروز در کبد شود بنابر این نباید نسبت بـه این عارضه بیتفاوت بود. مصرف عده اي از داروها مانند داروهای ضد فشار خون متیل دوپا، داروهای مسکن مثل ایندومتاسین و … و داروهای ضد افسردگی از جمله ایمی پرامین می تواند بـه اختلال در آنزیمهاي کبدی منجر شود کـه با قطع انها، میزان آنزیمها طبیعی می شود.
الکل و کبد چرب
در مطالعات انجام شده نقش مصرف الکل در ابتلا بـه کبد چرب، در انسان و حیوانات بـه اثبات رسیده اسـت. مصرف هم زمان الکل و غذا هاي پرچرب این حالت را تشدید میکند. کبد چرب بطور شایع، بـه دنبال مصرف مقادیر اندک یا زیاد الکل، حتی برای مدت زمان کوتاهی، دیده می شود.
رسوب چربی در کبد می تواند سبب خستگی، ضعف، بیاشتهایی، تهوع، احساس ناخوشی در شکم و بزرگی کبد شود. در موارد شدید، زردی نیز عارض میشود. باید توجه داشت کـه بیتوجهی بـه لزوم قطع مصرف الکل میتواند سبب تخریب جدی کبد شود.
دیابت شیرین
یکی از مهمترین علل بروز بیماری کبد چرب، بیماری دیابت یا بیماری افزایش غیرطبیعی قندخون اسـت. دیابت یا بیماری قند یکی از بیماریهاي شایع در جهان محسوب می شود. بیماری دیابت بـه دو دلیل در بدن ایجاد میشود؛ یکی اختلال یا نقص در هورمون انسولین – کـه از غده لوزالمعده انسان ترشح می شود- و دوم اختلال در جذب و مصرف انسولین توسط سلول بدن بدلیل مقاومت بـه آن اسـت.
اگر سطح گلوکز خون بـه علل مختلف بطور غیرطبیعی بالا باشد، بیماری دیابت با علایم و نشانههاي مانند پرادراری و دفع ادرار بیش از اندازه در شب، نوشیدن مایعات زیاد برای رفع تشنگی شدید و خستگی مفرط بروز میکند. دیابت انواع مختلفی دارد کـه شایع ترین انواع آن، دیابت نوع اول یا دیابت وابسته بـه انسولین اسـت کـه در اثر ترشح نشدن انسولین ایجاد میشود و بیشتر در کودکان، نوجوانان و بطور کلی در افراد زیر 30 سال شایع اسـت.
در دیابت نوع دوم یا دیابت غیر وابسته بـه انسولین، انسولین ترشح میشود ولی بـه عللی موثر واقع نمی شود. این نوع دیابت بـه دیابت بزرگسالان نیز مشهور اسـت. افراد بالای 40 سال، کسانی کـه استعداد چاقی دارند و افرادی کـه درخانواده آنان سابقه دیابت وجوددارد، بیش از دیگران در دسترس این نوع از دیابت هستند.
دیابت اگر بـه خوبی نظارت نشود، عوارض متعددی را برای بیماری ایجاد می کند. یکی از این عوارض کبد چرب اسـت. کبد چرب در دیابت نوع یک شایع نیست ولی در نیمی از مبتلایان بـه دیابت نوع دو دیده میشود. علت ترشح چربی در کبد مبتلایان بـه دیابت قندی نوع دو، افزایش اسیدهای چرب با منشأ غذایی و متابولیسم مواد نشاستهاي و تبدیل آن ها بـه اسیدهای چرب اسـت.
دیابت بیماری اسـت کـه در حال حاضر قابل درمان نیست ولی قابل بازرسی اسـت. با بازرسی این بیماری از عوارض آن جلوگیري میشود. هدف از درمان این بیماری، حفظ قندخون در دامنه طبیعی اسـت و یکی از روشهاي درمانی آن، نظارت رژیم غذایی اسـت. اگر چاق هستید، کم تحرک هستید و سابقه ابتلا بـه دیابت درخانواده بـه ویژه مادر و پدر دارید در دسترس ابتلا بـه کبد چرب هستید.
اختلالات چربی خون
افزایش چربیهاي خون می توانند منجر بـه ابتلا بـه کبد چرب شوند. اختلالات چربی اغلب در افراد چاق و با سابقه بیماری دیابت درخانواده همراه اسـت ولی در برخی افراد لاغر نیز بدلیل سابقه خانوادگی دیده میشوند.
بـه منظور کاهش چربیهاي خون رعایت نکاتی مانند کاهش مصرف چربی اشباع شده در غذای مصرفی، زدودن کالریهاي اضافی، افزایش مصرف فیبرهای غذایی، قطع مصرف الکل، قطع استعمال دخانیات، وجود برنامه منظم ورزشی و مصرف بیشتر ماهی سفید الزامی اسـت.
چاقی و کبد چرب
کبد چرب در افراد چاق شایع اسـت ودر 80 تا 90 درصد موارد چاقی مفرط دیده میشود. عواملی چون عدم تکامل جسمانی، توسعه تکنولوژی، زندگی ماشینی، شهرگرایی، تنآسایی، رفاه مادی، مصرف بیرویه مواد غذایی موجب شده اسـت تا چاقی روز بـه روز بیشتر شود. بر اساس قد و سن افراد می توان وزن ایدهآل را از روی جداول بررسی کرد. هنگامیکه انرژی ورودی بیش از حد مصرفی باشد، کالری اضافه در بافت چربی ذخیره میشود و اگر این حالت طولانی مدت باشد، فرد چاق می شود.
افراد چاق نسبت بـه افراد دارای وزن طبیعی نسبت بـه بو یا مزه غذا بـه میزان بیشتری پاسخ میدهند. باید توجه داشت کـه زیاد خوردن یک علت مهم چاقی اسـت ولی تنها علت نیست بلکه عوامل دیگری مانند تاثیرات محیطی، فرهنگی و ژنتیکی همگی در بروز چاقی دخالت دارند.
برای کاهش وزن در قدم اول باید بـه شیوه زندگی فرد توجه داشت و رژیم غذایی با محدودیت کالری رابه اجرا درآورد ولی رژیمهاي غذایی سخت و طاقتفرسا مناسب نیست. مشکل عمده در درمان چاقی، کاهش وزن نیست بلکه حفظ وزن کاهش یافته اسـت. متاسفانه تعداد معدودی از بیماران بطور دایم کاهش وزن خودرا حفظ می کنند. بدیهی اسـت کـه دیابت و بالا بودن چربی خون در افراد چاق نیز دیده می شود و این دو عامل در ابتلا بـه کبد چرب کمک موثر اسـت.
نقش ورزش در کاهش وزن
انجام تمرینات ورزشی خاص گروه یا قشر خاصی از جامعه نیست. افراد در همه ی سنین باید ورزش کنند. ورزش تاثیر جدی در پیش گیری از ابتلا بـه تعداد زیادی از بیماریها و حفظ سلامت و حتی روح آدمی دارد. وزن ایدهآل با تمرینات ورزشی، تنها همراه با یک رژیم غذایی مناسب و صحیح بـه دست می آید. ورزش، هر چند بـه میزان اندک ولی مداوم و روزانه در طول یکسال موجب کاهش وزن قابل توجهی در افراد چاق می شود.
دستورات زیر را در ورزش کردن رعایت کنید:
فعالیتهاي ورزشی خود رابه صورت منظم و مدون بـه اجرا درآورید. انجام تمرینات ورزشی پراکنده و بدون نظم برای شـما فایدهاي ندارد. بهتر اسـت در زمانهاي معینی از روز بـه ورزش بپردازید. زمان مناسب ورزش، صبحها پس از برخاستن از خواب و قبل از صرف صبحانه اسـت. برای اینکه انجام فعالیتهاي ورزشی سبب تاخیر در رسیدن شـما بـه محل کارتان نشود، زودتر بیدار شوید و یا پس از ادای نماز صبح نخوابید.
ورزش نه تنها وزن اضافی بدن شـما را کم می کند، بلکه قدرت عضلات شـما را نیز التیام میبخشد.این قانون کلی را هرگز فراموش نکنید «از فشار آوردن بیش از حد بخود» خودداری کنید. فعالیتهاي ورزش خودرا از مقادیر کم شروع کنید و بتدریج بر میزان آن بیفزایید. شـما باید آستانه خستگی خودرا بشناسید. خودتان را بیش ازحد خسته نکنید.
علل متفرقه ابتلا بـه کبد چرب
باید توجه داشت کـه مسمومیت با برخی سموم و حلالها می تواند بـه بروز کبد چرب بـه شکل خطرناک منجر شود. مصرف خوراکی برخی داروها مثل تتراسیکلین، اسیدوالپروئیک و آمیودارون و مواد کورتوندار از علل کبد چرب هستند.
رژیم غذایی و چند دستور بهداشتی
ورزش و حفظ تناسب عمومی بدن و حفظ وزن در حد مطلوب بسیار حائز اهمیت اسـت. چربیهاي اشباع شده را از رژیم غذایی حذف واز مصرف شیر و ماست پرچرب خودداری کنید و بجای مصرف کره و روغن حیوانی از مارگارین یا روغنهاي مایع با چربیهاي اشباع نشده بهره ببرید ودر پختن غذا از حداقل مقدار روغن استفاده کنید.
مصرف جگر، مغز، قلوه و کله پاچه، شیرینیجات و تنقلات ممنوع اسـت. میوهجات و سبزیجات بیشتری مصرف کنید. بـه سالاد خود سس اضافه نکنید. آبلیمو چاشنی مناسبی برای سس اسـت. مصرف گوشت ماهی و مرغ از گوشت قرمز بهتر اسـت.
آیا میتوان چربی را از برنامه غذایی حذف کرد؟
چربیها در بعضی از منابع غذایی مانند روغن و چربی اطراف گوشت بـه آسانی قابل رویت هستند ولی 60 درصد بقیه چربیها مثل چربی موجود در زرده تخممرغ، شیر، دانههاي غلات و آجیل قابل رویت نیستند. میزان مصرف چربی هر فرد، تحت تاثیرعوامل اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، جغرافیایی و نژادی قرار دارد. بـه هرحال در تمام غذا هاي حیوانی مقدار زیادی چربی وجوددارد و غذا هاي گیاهی حاوی چربی کمتری هستند. چربیها بعنوان منبع تامین انرژی فشرده و دارا بودن ویتامینهایA، D، K، E برای بدن ضروری اسـت پس نمیتوان بـه صورت صد درصد چربیها را از غذای خود حذف کرد.