منشاء بوجود آمدن بیماری سرطان از کجاست و این بیماری چه نشانه هایی میتواند داشته باشد . طبق آمار رسمی انجمن سرطان آمریکا، مردان در طول زندگی به احتمال ۴۲ درصد و زنان به احتمال ۳۸ درصد به سرطان مبتلا میشوند. در انگلستان وضعیت از این هم بدتر است، ۵۴ درصد مردان و ۴۸ درصد زنان ممکن است زمانی در طول زندگی خود به سرطان مبتلا شوند.
طبق آمار موسسهی حمایت از بیماران سرطانی مک میلان، سال ۲۰۱۵ حدود ۲٫۵ میلیون نفر در انگلستان از سرطان رنج میبردند. این آمارها نشان میدهند که سرطان نه تنها کاملا فراگیر است بلکه میزان ابتلا به آن سال به سال افزایش مییابد. ولی چرا ما آدمها سرطان ميگیریم؟ آیا بقیهی جانوران هم سرطان میگیرند؟
پاسخ آن را باید در تکامل جستجو کنیم. سرطان نتیجهی ناخواستهی فرایند تکامل است. انسان و حیوانات بزرگ جثه تریلیونها سلول دارند و خیلی پیچیده هستند. در نتیجه احتمال ابتلا به سرطان در آنها زیاد است.برای درک بهتر اینکه اصلا چرا سرطان وجود دارد و چرا سرطان میگیریم، باید به فرایندی بنیادین در بدن خود مراجعه کنیم؛
فرایندی به نام تقسیم سلولی. همهی ما از لقاح یک اسپرم و یک تخمک بوجود آمدهایم.چند روز بعد از لقاح و وقتی تخمک بارور میشود، بر اثر فرایند تقسیم سلولی توپی متشکل از چند صد سلول بوجود میآید. بدن ما از همین تقسیمهای سلولی ساخته میشود. زمانی که به بلوغ کامل میرسیم، بدن ما تریلیونها سلول دارد.
تقسیم سلولی در بدن ما به صورت کاملا کنترل شده انجام میشود. حتی بعضی از سلولها عامدانه از بین میروند تا بدن ما صحیح شکل بگیرد.مثلا زمانی که در دوران جنینی دستهای ما بوجود میآمد، بعضی از سلولها در فرایندی به نام «خزان یاختهای» خودکشی کردند تا فضای بین انگشتها ساخته شود.
این تقسیم سلولی برای رشد و نمو ما ضروری است، با این حال اگر تقسیمها از کنترل خارج شوند آن زمان است که مشکل ایجاد میشود. سرطان فرایند لجام گسیختهی تقسیم سلولی است. زمانی که سلولها همهی قوانین محدود کنندهي تقسیم را میشکنند و دیوانهوار شروع به تقسیم شدن میکنند.
یک زیستشناس رشد از دانشگاه کمبریج به نام «تیموتی ویل» میگوید: «انگار آنها موجودات زندهی متفاوتی هستند. هرچه سلول بتواند نسبت به همسایگانش سریعتر رشد کند و غذای بیشتری ببلعد، سلول سرطانی موفقتری خواهد بود. این سلول به احتمال بیشتری زنده میماند و رشد میکند.»
تقسیم سلولی سالم با محدودیت و کنترل شدید انجام میشود ولی تقسیم سلولی سرطانی خارج از کنترل و افسار گسیخته است.ژنهای کنترل کنندهی تقسیم سلولها مثل ژن p53 در سلولی دچار جهش شود، آن سلول سرطانی میشود و به صورت کنترل نشده شروع به تقسیم شدن میکند.
البته بدن ما برای یافتن این جهشها ابزارهایی دارد.بعضی مکانیسمهای بیولوژیکی در بدن ما وجود دارد که میتواند بیشتر سلولهای جهش یافته را قبل از اینکه مشکلی برای ما بوجود آورند، نابود کند. «چارلز سوانتون» از انستیتوی فرانسیس کریک در انگلستان میگوید: «در پس این فرایند، میلیونها سال تکامل قرار دارد.
این مکانیسم خیلی خوب عمل میکند ولی بی نقص هم نیست.»تهدید از جانب تعداد کمی از سلولهاست که مکانیسم ترمیمی نمیتواند آنها را درست کند. در طول زمان یکی از این سلولهای افسار گسیخته میتواند آنقدر تقسیم شود که در نهایت غدهای متشکل از هزاران سلول را تشکیل دهد.
در آخر وقتی تعداد آنها به میلیاردها رسید با یک تومور مواجه میشویم. وقتی انباشت سلولها تبدیل به تومور شد، فرد به طور کامل به سرطان مبتلا شده است. تومور باید خارج و همهی سلولهای سرطانی در آورده شوند. حتی اگر چند سلول باقی بماند،
خیلی سریع ممکن است دوباره تقسیم شوند و تومورهای جدید بوجود آورند.همهی سلولهای سرطانی شبیه به هم نیستند. وقتی یک سلول سرطانی تقسیم میشود، ممکن است دچار جهشهای ژنتیکی جدید شود که رفتار آن را تغییر میدهد. به بیان دیگر، سلول سرطانی تکامل پیدا میکند.
وقتی که سلولهای درون یک تومور جهش پیدا میکنند، از نظر ژنتیکی بسیار گوناگون میشوند.سوانتون میگوید: «تنوع ژنتیکی، ادویهی زندگی است و درون مایهی فرایند انتخاب طبیعی را میسازد.» منظور او از انتخاب طبیعی، همان نظریهای است که اولین بار چارلز داروین آن را مطرح کرد.
سلولهای سرطانی هم درست مثل انسانها،شیرها، قورباغهها و باکتریها در طول زمان دچار تنوع ژنتیکی میشوند. سوانتون میگوید که نمیتوانید در یک تومور، دو سلول شبیه به هم پیدا کنید.در یک تومور سلولهایی باقی میمانند که سرطانیتر هستند.
سوانتون میگوید ما با شاخههایی از تکامل دست و پنج نرم میکنیم که تنوع را میسازند و تنوع باعث میشود تومور در برابر درمان مقاومت کند. در حقیقت از دلایلی که باعث میشود سرطان را بتوان سخت درمان کرد این است که تومورها دائما از نظر ژنتیکی تغییر میکنند.
به همین دلیل سوانتون و بقیه که در این حوزه کار میکنند، میخواهند از درب تکامل برای درمان سرطان وارد شوند. تخصص سوانتون در سرطان ریه است و همزمان با ایفای نقش به عنوان پژوهشگر، پزشک هم هست.به تکاملی که در یک تومور سرطانی رخ میدهد به شکل درختی با شاخههای زیاد نگاه کنید. در پایهی درخت جهشهای ژنتیکی اولیهای قرار دارند که باعث فعال شدن تومور شدهاند.
جهشهایی که بین همهی سلولهای تومور به اشتراک گذاشته میشوند و همهی آنها دارای آن جهش ژنتیکی هستند.
به صورت نظری، درمانی که بتواند آن جهشهای اولیه را هدف بگیرد باید همهی سلولهای تومور را نابود کند. این روشی است که اکنون در بعضی درمانها استفاده میشود. مشکل اینجاست که این درمانها آنقدر که امید داریم خوب کار نمیکنند و معمولا تومور در برابر آنها مقاومت میکند.