جمجمه های مته کاری شده اجداد ما 

جمجمه های بسیاری تا به حال کشف شده است که روی آن سوراخ است و نشان از مته کاری روی سر انسان می دهد.اما سوال اینجاست که چرا باید انسان های قدیم این کار را انجام دهند؟ در بخش اعظمی از دوران ماقبل تاریخ، بشر عمل جراحی مته کاری را بر روی جمجمه افراد زنده پیاده می‌ کرد. این کار یا از طریق سوراخ کردن با مته انجام می‌ شد و یا از طریق تراشیدن سطح جمجمه با یک جسم تیز.

تاکنون هزاران جمجمه مته کاری شده توسط باستان‌ شناسان از حفاری در مکان‌ های تاریخی پیدا شده‌ اند. با این حال و علی رغم اهمیت ظاهری آن، دانشمندان هنوز نمی‌ دانند که چرا اجداد ما چنین عمل‌ های جراحی را انجام می‌ دادند.

روایت‌ های انسان شناسیِ مربوط به جمجمه‌ های این چنینی که در قرن ۲۰ در قاره آفریقا و ناحیه جزایر پلی‌ نزی کشف شدند، نشان می‌ دهد که جراحی مته کاری دست کم در آن موارد به منظور تسکین درد – مثلا درد ناشی از آسیب به جمجمه یا بیماری‌ های عصب‌شناختی – انجام می‌ شده است.

در بسیاری از جمجمه‌ های سوراخ شده می‌ توان آثار جمجمه‌ اى‌ یا بیماری‌ های عصب‌ شناختی را در همان محل سوراخ ایجاد شده، شناسایی کرد.

دلایلی جز دلایل پزشکی

محققان از مدت‌ ها پیش بر این باور بودند که سوراخ‌ های ایجاد شده روی جمجمه جز اهداف پزشکی احتمالا برای کارکردهای دیگر نیز استفاده می‌ شده است: مراسم آئینی.بر اساس کشفیاتی که تا به امروز صورت گرفته، نخستین عمل جراحی مته کاری روی جمجمه به ۷۰۰۰ سال پیش باز می‌گردد.

این عمل در مناطق کاملا مختلفی در جهان صورت می‌ گرفت: یونان باستان، آمریکای شمالی و جنوبی، آفریقا، منطقه پلی‌ نزی و خاور دور. احتمال می‌ رود که مردم هر یک از این مناطق به شکلی مستقل این عمل را پیش برده باشند.

عبور یا خروج ارواح از بدن

مته کاری تا آخر قرون وسطی در اکثر فرهنگ‌ ها ممنوع شده بود، اما همچنان تا اوایل قرن ۲۰ در مناطقی دورافتاده در آفریقا و پلی‌ نزی (در اقیانوس آرام) انجام می‌ شد. این در حالی است که نخستین پژوهش‌ های علمی در مورد عمل مته کاری جمجمه به قرن ۱۹ برمی‌گردد.

از آن پس، محققان بر این باور بوده‌ اند که اجداد ما گاهی اوقات از این عمل برای باز کردن راهی برای عبور یا خروج ارواح از بدن استفاده می‌ کردند که خود بخشی از آیین پاگشایی بود. [در مردم‌ شناسی، به آیینی که به نشانه پذیرش فرد یا گروهی در گروه یا جمع جدیدی انجام می‌ شود پاگُشایی گفته می‌ شود. پاگشایی ازجمله مناسک گذار از یک مرحله به مرحله دیگر است.

البته اثبات این قضیه کار بسیار دشواری است. نمی‌ توان به حتم احتمال پزشکی بودن این عمل‌ های جراحی را در تمام موارد کنار گذاشت، زیرا برخی از بیماری‌ های مغزی هیچ آثاری از خود به جای نمی‌ گذارند.با این وجود، باستان شناسان در گوشه‌ ای از روسیه جمجمه‌ ای مته کاری شده را پیدا کرده‌ اند که به بهترین شکل “آیینی بودن” آن را تایید می‌ کند.

ماجرای گورستان روستوف در روسیه

ماجرا به سال ۱۹۹۷ میلادی برمی‌ گردد. باستان شناسان در حال حفاری منطقه‌ ای در مجاورت شهر «روستوف اون دون» در جنوب روسیه و در نزدیکیِ دریای سیاه بودند. در آن مکان، بقایای ۵۳ انسان در ۲۰ گور جداگانه یافت شد. باستان شناسان بر اساس شکل گورستان تخمین زدند که قدمت آن احتمالا به حدود ۵۰۰۰ تا ۳۰۰۰ سال پیش بازمی‌گردد؛ دوره‌ ای که به “عصر مس” شهرت دارد.

در یکی از قبرها بقایای ۵ فرد بالغ (دو زن و سه مرد)، یک کودک یک تا دو ساله و همچنین دختری نوجوان یافت شد. پیدا کردن قبور دسته جمعی در مکان‌ های باستانی امر چندان عجیبی نیست. پس چه چیزی عجیب بود؟ جمجمه دو زن، دو مرد و دختر نوجوان دارای سوراخ بود.

هر یک از این جمجمه‌ ها دارای یک سوراخ بیضی‌ شکل و به عرض چند سانتی‌ متر بودند که می‌ شد آثار تراشیدن را در لبه‌ های آن مشاهده کرد. جمجمه مرد سوم دارای نوعی تورفتگی بود، اما مته کاری نشده بود. در این بین، تنها جمجمه کودک بود که دست نخورده باقی مانده بود.

وظیفه بررسی جمجمه‌ ها به عهده النا باتیوا، انسان شناس دانشگاه فدرال جنوبی روستوف، واگذار شد. طولی نکشید که او متوجه عجیب بودن این سوراخ‌ها بر روی جمجمه‌ها شد.

کشف یک شگفتی

تمام سوراخ‌ های آن جمجمه‌ ها در نقطه‌ ای به نام “اوبلیون” ایجاد شده بود؛ نقطه‌ ای بر روی جمجمه و کمی متمایل به بخش عقبی سر. باتیوا می‌ دانست که کمتر از یک درصد مته کاری‌ های روی جمجمه بالای ناحیه اوبلیون انجام شده است. علاوه بر آن، او به خوبی می‌ دانست که عمل مته کاری بر روی جمجمه چندان ترویجی در روسیه باستانی نداشته است.

آن زمانی که او تحقیقش را شروع کرده بود، تنها یک مورد ثبت شده از جمجمه‌ ی سوراخ شده در ناحیه اوبلیون یافت شد. آنچه مشخص است، اهمیت این نوع سوراخ‌ ها در جمجمه بوده که حتی یک موردش نیز به ثبت نرسیده است. ولی باتیوا حالا داشت همزمان به پنج جمجمه‌ ی دارای شرایط مشابه آن هم در یک گور نگاه می‌ کرد.

این مسئله سابقه نداشت.دلیل رواج نداشتن مته کاری در ناحیه اوبلیون کاملا مشخص است: بسیار خطرناک است.

چرا اوبلیون مهلک بود؟

نقطه اوبلیون به ناحیه‌ ای اشاره دارد که خون پیش از ورود به مغز در آن جمع می‌ شود. باز کردن جمجمه در این ناحیه می‌ تواند موجب خونریزی مغزی و مرگ شود.به همین دلیل، احتمالا ساکنان عصر مسیِ روسیه دلایلی منطقی برای انجام چنین عمل‌ هایی داشته‌ اند.

این در حالی است که در هیچ کدام از آن جمجمه‌ ها هیچ نشانی از آسیب یا بیماری، پیش یا پس از عمل مته کاری، مشاهده نمی‌ شود.به عبارت بهتر، اگر این افراد حین انجام عمل کاملا سالم بوده‌ اند، پس می‌ توان عمل مته کاری را گواهی بر انجام یک مراسم آیینی دانست؟

احتمالا وجود دارد، هرچند باتیوا نمی‌ توانست این مسئله را پیگیری کند زیرا تعداد جمجمه زیادی برای بررسی وجود داشت و او زمان کافی نداشت.

دو سرنخ

با این حال، النا باتیوا تلاش کرد پیش از اینکه کاملا تسلیم شود، به تحقیقات باستانیِ چاپ نشده سری بزند.خوشبختانه او به دو سرنخ دست یافت.جمجمه دو زن جوان که آثار مته کاری در ناحیه اوبلیون در آن‌ها وجود داشت، چندین سال پیش یافت شده بود: یکی در سال ۱۹۸۰ و دیگری در سال ۱۹۹۲ میلادی.

جالب اینجاست که هر دو جمجمه در شعاع ۵۰ کیلومتری روستوف و بدون هیچ علائم بیماری یا آسیبی یافت شده بودند.بنابراین باتیوا حالا ۸ جمجمه غیرعادی داشت که همه آن‌ها مربوط به یک عصر و مربوط به یک ناحیه می‌ شوند. شاید ۱۰ سال دیگر، شواهد دیگری به دست آید.

موارد عجیب ۱۳۷ اسکلت انسان

یک تیم بین‌ المللی از باستان شناسان در سال ۲۰۱۱ بر روی ۱۳۷ اسکلت انسان پژوهش انجام دادند. تمام این اسکلت‌ ها از سه محل مختلف در جنوب روسیه جمع‌آوری شده بودند که قدمت تمام آن‌ ها به عصر مس برمی‌ گشت. البته فقط قرار بود که آن‌ ها بر روی سلامت عمومی انسان‌ های ماقبل تاریخ تحقیق کنند.

اما بین ۱۳۷ جمجمه، آن‌ها ۹ جمجمه با سوراخ‌ های عجیب پیدا کردند. پنج مورد آن‌ ها به دلایل پزشکی انجام شده بود اما در ۴ جمجمه دیگر هیچ نشانی از آسیب یا بیماری نبود. علاوه بر آن، عمل مته کاری در آن چهار جمجمه درست بر روی نقطه اوبلیون انجام شده بود.

گِرسکی، پژوهشگر آلمانی، کاملا تصادفا تحقیق باتیوا را خواهند و برای همکاری به او پیوست. آن‌ ها بر روی ۱۲ جمجمه‌ ی مته کاری شده به تحقیق و پژوهش پرداختند. نتیجه مطالعه آن‌ها در آوریل ۲۰۱۶ در ژورنال آمریکاییِ فیزیکال آنتروپولوژی به چاپ رسید.

هدف نوعی “دگرسازی” بوده است

باتیوا، گرسکی و همکارانشان معتقدند که احتمالا در مناطق جنوبی روسیه، یک مرکز آیینی برای انجام “عمل جراحی مته کاری” وجود داشته است.ماریا مدنیکووا، عضو آکادمی علوم مسکو، می‌گوید که هدف از سوراخ کردن جمجمه با مته احتمالا نوعی “دگرسازی” بوده که افراد قصد داشتند از طریق آن به مهارت‌ های منحصر به فردی دست یابند که جامعه از داشتنشان محروم بوده است.

آیا همه می‌ مردند؟

همانطور که گفتیم، این عمل بسیار خطرناک بود و از روی خود مته کاری‌ ها می‌ توان نتیجه عمل را مشاهده کرد. مثلا یکی از آن ۱۲ جمجمه متعلق به زنی ۲۵ ساله بود که هیچ نشانه‌ ای از الیتام یافتن در وی مشاهده نمی‌ شود. بنابراین، می‌ توان حدس زد که این خانم حین عمل یا در زمان کوتاهی پس از عمل جان خود را از دست داده باشد.

در آن بین، جمجمه‌ ی متعلق به یک فرد ۵۰ تا ۷۰ ساله نیز یافت شد که جنسیتش قابل تعیین نیست. حتی برخی دیگر از جمجمه‌ ها نشان می‌ دهند که فرد تا ۴ سال پس از عمل نیز زنده مانده است. در برخی از موارد دیگر نیز، آثار التیام استخوان جمجمه در محل سوراخ مشاهده می‌ شود.

دو نتیجه نهایی

به طور کلی ممکن است این ۱۲ نفر از نوعی بیماری یا آسیب جمجمه‌ ای رنج می‌ برند که اگر چنین باشد، هشت نفر آنها از عمل جراحی مته کاری جان سالم به در برده‌ اند.از طرفی هم ممکن است حق با باتیوا و همکارانش باشد و آنها بنا به یک مراسم آیینی تن به چنین عمل جراحی داده باشند. با این فرض، باید دید که آنها چه سودی از این عمل در طول زندگی‌ شان برده‌ اند.