مردم ایران زمین در عزاداری محرم آداب و رسوم مختلفی دارند و هر شهر بنا بـه رسوم تاریخی خود برای امام حسین «ع» عزاداری می کند. عزاداری برای امام حسین«ع» و زنده نگه داشتن یاد واقعه عاشورا برای شیعیان جنبه هویتی دارد، همین طور برای مردم مناطق مختلف ایران کـه با رسمها و آیینهـای متفاوتشان
در عزاداری وجه تمایزی برای هر منطقه از کشور ایجاد کردهاند، اینها تنها بخشی از صدها آیین متفاوت برای زنده نگه داشتن یاد عاشورا است.
آیین سنتی تاسوعای حسینی در روستای اراضی مبارکه | اصفهان
آیین سنتی عزاداری امام حسین«ع» همه ی ي ساله همزمان با روز تاسوعا و بـه صورت سنتی در روستای اراضی مبارکه برگزار میشود.همه ی ساله در روستای اراضی این شهرستان، آیین تاسوعای حسینی بـه صورت سنتی و پرشور برگزار شده و هر خانواده بـه اقتضای توان و سلیقه خود غذایی را پخته و در ظهر تاسوعا بـه حسینیه این روستا میآورد.
این آیین سنتی کـه قدمت بسیاری نیز دارد، بدین گونه است کـه در روز تاسوعای حسینی اهالی روستای همجوار، باغملک بـه روستای اراضی دعوت میشوند و در روز عاشورا نیز این اهالی روستای باغملک هستند کـه مردم روستای «اراضی» همسایه را بـه روستای خود دعوت میکنند.
در روز تاسوعای حسینی همه ی ي اهالی روستای اراضی در خانههـای خود بـه پخت غذای نذری پرداخته و در ظهر تاسوعا با تزیین غذاها و قرار دادن آن در سینیهـای مجمع بزرگ همگی آنها را براساس آیینی سنتی روی سر خود میگذارند و بـه حسینیه میآورند.
پس از اقامه نماز جماعت در ظهر تاسوعا، در حسینیه روستای اراضی، همه ی ي اهالی و مهمانان در این مکان کـه شامل دکههـای بسیاری هستند، جمع شده و پس از باز شدن درهای حسینیه، همگی وارد قسمتی کـه دکههـای حسینیه قرار دارد، میشوند.
هر خانواده، مهمانان خود را بـه یکی از دکههـای حسینیه برده و غذایی را کـه حاضر کرده است بر سر سفره قرار میدهد. همه ی ساله مهمانان بسیاری از تمام نقاط استان اصفهان در روز تاسوعای حسینی برای شرکت در این آیین سنتی بـه روستای اراضی مبارکه سفر میکنند.
این آیین سنتی همه ی ي ساله در روز تاسوعای حسینی در این روستا برگزار میشود. روستای اراضی در فاصله ۴۵ کیلومتری مرکز اصفهان در جهت جنوب غربی واقع است.
عزاداری عاشورای حسینی | خرمآباد
مردم استان لرستان برای عرض ارادت بـه امام حسین«ع» در روز عاشورا سرتاپای خود را آغشته بـه گِل کرده، خاکیترین آیین عاشورایی جهان را بـه نام «گل مالی» در استان لرستان بـه وجود آوردهاند و این آیین چند صد ساله مردم لرستان است.
عزاداری سنتی مردم استان لرستان در ایام محرم روایتگر اوج حزن و اندوه مردمان این سرزمین است. آیین عزاداری سنتی و کهن سیدالشهدا «ع» در روز عاشورای حسینی کـه «در گل افتادن» است توسط پیر و جوان و زن و مرد در شهرستان خرمآباد و شهرستانهـای استان بـه نمایش گذاشته میشود، بـهگونهای کـه مردم این دیار سرتاپای خود را بـه نشان غم و ماتم «گل مالی» میکنند.
«گل مالی»، آیینی بـه یادگار مانده از پیشینیان قوم لـر است کـه مردم خرمآباد در مواقع مصیبت از دست دادن عزیزترین افراد انجام میدهند و شور مراسم گل مالی در روز عاشورای حسینی و عزاداری اباعبدالله الحسین«ع» دیده میشود کـه مردم این شهرستان از روزها قبل از عاشورا خود را برای این مراسم آماده میکنند.
آیین دیرینه گلاندازی مردم لر از اوج ارادت خالصانهشان برخاسته است، روز قبل از عاشورا عدهای از جوانان هیأت اقدام بـه جمعآوری هیزم برای بر پا کردن آتش میکنند و در صبح عاشورا عزاداران حسینی کـه در گل میافتند بـه دور آتش جمع میشوند تا از سرما حفظ شوند.
در روز تاسوعا عزاداران در مقابل خیمهها و تکیههـای شهر کـه از نخستین روز محرم برپا کردهاند، حوضچههایی بزرگ و کوچک با آجر درست میکنند و سپس خاک نرم و الک شده را مهیا کرده و در آن میریزند، بطریهـای گلاب را بر تپهای از خاک رس در میان حوضچهها میچینند تا در روز عاشورا این خاک را با گلاب مخلوط کرده و گل روز عاشورا را درست کنند.
سنتهـای عزاداری در لرستان قدمتی بسیار طولانی برای عرض ارادت بـه امام حسین «ع» دارد، عزاداران حسینی صبح عاشورا و بـه گزارش پارس ناز همزمان با طلوع آفتاب در محل تجمع هر یک از دستهها برای عزاداری حضور پیدا میکنند.سر و روی گلاندود شده چهره عزاداران سرور و سالار شهیدان در روز عاشوراست
کـه همه ی ي عاشقان حضرت سرتاپای خود را با گلی کـه معطر بـه گلاب است، آغشته میکنند و دور آتش میایستند تا گل روی لباسشان خشک شود.بعد از خشک شدن، عزاداران با اشعاری ازجمله «این بدن از کیست کـه سر ندارد ـ عزیز زهراست کفن ندارد، زاده زهراست، عزیز زینب بیکس و یاور صحت ندارد» شروع بـه سینهزنی میکنند.
سینهزنها دستهدسته گرد هم میآیند، با سینه زدن دستجات گردوغباری بـه آسمان بلند میشود و روی چهره همه ی ي عزاداران حسینی مینشیند کـه غم و ماتم از چهره یکیک عزاداران حسینی دیده میشود.بهزاد پاکدل، مسئول انجمن آیین سنتی استان لرستان میگوید: گل مالی یکی از آیینها و فرهنگ مردم لرستان است
کـه قدمت و تاریخچه چند هزارساله دارد. این آیین در بدو تاریخ و حضور بشر «حضرت آدم» زمانی کـه نزاع بین هابیل و قابیل رخ داد، بـه امر خداوند زمین را چال کرده و جسد را بـه خاک سپردند، شروع شد. زمین همواره در فرهنگ مذهبی تألیف بـه پدر و آب مادر است کـه از تلفیق این دو، جسم درست میشود و از تلفیق انها نیز جسم در زمین بـه حیات بازمیگردد.
جسم در قبر ماندگاری ندارد با خاک یکی میشود و بـه ریشه اول خود بازمیگردد، بنابراین گلمالی فرهنگی است کـه از بدو حضور بشر برجایمانده، بـهطوریکـه فرشته مرگ، روح انسان را می گیرد و جسم را بـه خاک و آب برای حیاتی دیگر میسپارد.
زمانی سیاه نماد غم بود و با توجه بـه این کـه پارچه سیاه کم بود دُور «سیاهچادر» را میبریدن و بر روی شانهها میبستند، بـه این معنی کـه «دُور وَ شُو بُویی» یعنی عزادار باشی و گِل درست میکردند و روی شانهها و سر کـه محل اندیشه انسان و زیباییهـای آفرینش خداوند است، میگذاشتند بـه این نماد کـه جسم ما از خاک است و بـه خاک برمیگردد.
آیین سنتی مشعلگردانی اعراب در شب هشتم ماه محرم | قم
مشعلگردانی هم در مناطق مرکزی و جنوبی ایران از آیینهـای دهه اول محرم است کـه عربها بیشتر آن را اجرا میکنند، شهرهایی مثل قم، شهرری و اردکان یزد میزبان مراسم مشعلگردانی هستند. این مراسم کـه قبلا با مشعلهـای هیزمی برگزار میشد حالا چند سالی است کـه با مشعلهـای گازسوز جایگزین شده است.
مراسم مشعلگردانی قدمتی حدود ٥٠٠ ساله دارد، در دورههایی از تاریخ از جمله در زمان رضاشاه اجرای آن با ممنوعیتهایی روبهرو بوده است.در مناطق مختلف ایران مشعلگردانی در روزهای متفاوتی از دهه اول محرم برگزار میشود و روایت در این مورد هم متعدد است،.
برخی در اوایل دهه اول مشعلگردانی میکنند تا آغاز محرم را اعلام کنند، برخی در روز هشتم محرم این مراسم را اجرا میکنند کـه مناسبتش رسیدن امام حسین«ع» و همراهانش بـه دشت کربلا است، برخی هیأتها هم در شب شامغریبان این مراسم را اجرا میکنند تا یاد شهدا را زنده نگه دارند.
آیین نمادین خیمهکوبی در نوشآباد | کاشان
آیین خیمهکوبی کـه در بیشتر مناطق ایران نمونههـای آن را میشود مشاهده کرد، ترکیبی از شبیهخوانی و عزاداری است. در مراسم خیمهکوبی کـه در نوشآباد کاشان برگزار میشود، هر سال چند هزار نفر در نقش دو لشکر اشقیا و انبیا دور هم جمع میشوند، بـه همه ی ي و حتی بچهها لباسهـای مناسب شبیهخوانی میپوشانند.
در حالی کـه لشکر انبیا توسط لشکر اشقیا بـه ناحیهای کـه از قبل مشخص شده هدایت میشوند. خیمههـای نذری کـه توسط بچهها حمل میشوند را بـه مکانی کـه برای برپا کردن انها در نظر گرفته شده میبرند و بعد رجزخوانی و برپا کردن خیمهها آغاز میشود.مراسم خیمهکوبی یا همان برپا کردن خیمههـای دو طرف،
معمولاً در روز هشتم محرم انجام میشود، میگویند این مراسم حدود یک قرن سابقه دارد و مقدمهای برای مراسم دیگری است کـه بازسازی چیدهشدن خیمه انبیا و بـه راه افتادن لشکر اسیران از کربلا بـه سمت شام در روز یازدهم محرم است.
عزاداری زنان آستانه اشرفیه
در برخی شهر هـای شمال کشور از جمله در آستانه اشرفیه، بخش دیگری از واقعه عاشورا توسط زنان بازسازی میشود. دستههـای عزاداری زنان، بـه یاد زنان قیبله بنی اسد کـه برای دفن کشتههـای کربلا رسیدهاند، دستههـای عزاداری بـه راه میاندازند.
گاهی بیل و ساقههـای برنج بـه همراه خودشان دارند، بیلها نمادی از راه افتادن برای دفن پیکر هاست و ساقههـای برنج را بـه نشانه عزا بر سر و صورتشان میزنند.این عزاداریها در برخی شهرها در روز یازدهم محرم برگزار میشود و در برخی شهرها تا هفت روز بعد از واقعه کربلا ادامه دارد.
آیین پولکهگردانی در روستای شیشوان | عجبشیر
پولکهگردانی از آن آیینهایی است کـه بیشتر در شمالغرب ایران انجام میشود. قدمت این آیین احتمالا بـه دوران صفویه برمیگردد و آن را بـه عنوان یکی از ٩ آیین عاشورایی آذربایجانشرقی بـه ثبت ملی رسانده است.پولکه، توپی از پارچه است کـه آن را بـه نفت و مواد سوختی آغشته میکنند
و در شب عاشورا آتش میزنند؛ مشعل یا پولکه اصلی را در میدان اصلی روستا روشن میکنند، بزرگترها مشعلهـای بزرگ و کوچکترها مشعلهایی بـه اندازه قد و قواره خودشان برمیدارند.
بعد از روشن کردن منبع اصلی، مشعلهایی کوچکتر از محلهها بـه سمت میدان اصلی برده میشوند. عزاداران، این مشعلها را با زنجیرهای بلندی بـه دست میبندند و با مشعل اصلی روشن میکنند. برخی معتقد هستند کـه این آتشگردانی یادآور بـه آتش کشیدهشدن خیمههـای باقیمانده از کاروان امام حسین«ع» است.
آیین سنتی شمعگردانی – اردبیل
شمعگردانی اردبیل هم از آن مراسمهـای خاص منطقه است، آیینی کـه برخی معتقد هستند حدود هزار سال قدمت دارد، بردن شمع بـه مسجدها و روشن کردن انها در عصر تاسوعا.کسانی کـه نذر دارند، شمعها را از یک مسجد بـه مسجد دیگر میبرند تا چهلویک منزل را زیر پا بگذارند.
این مراسم علاوه بر اردبیل در بسیاری از شهرها و روستاهای نزدیک توسط دستههـای عزاداری بـه جا آورده میشود و شمعگردانها آرزو میکنند کـه حاجتهایشان برآورده شود. کسانی کـه نذر غذا و شربت و چای دارند هم معمولاً نذری خودشان را بـه شمعگردانها هدیه میدهند.
آیین سنتی چهل منبران در عصر تاسوعا | خرمآباد
رسم چهل منبر از شمال تا جنوب ایران در مناطقی مثل گلستان، اصفهان و لرستان بـه جا آورده میشود. این رسم هم از جمله آیینهـای عاشورایی است کـه جزو آثار ملی کشور ثبت شده است.خانههایی کـه قبلا در انها مراسم روضه برگزار شده است، منبرهای خودشان را جلوی در میگذارند
و مردمی کـه نذری دارند با چهل شمع منبر بـه منبر حرکت میکنند و پای هر کدام از این منبرها یک شمع روشن میکنند و برای برآورده شدن آرزویشان دعا میکنند.
در خرمآباد لرستان این مراسم بـهخصوص توسط زنان اجرا میشود،. عزاداران بعد از زیارت یکی از امامزادههـای مورد احترام شهر بـه یاد حضرت زینب«س» کـه اعتقاد دارند از کربلا تا شام چهل منزل را پشت سر گذاشته است، چهل منبر را پشت سر میگذارند و در نهایت دوباره بـه همان امامزادهای کـه حرکت را از آنجا آغاز کردهاند، برمیگردند و برای برآورده شدن حاجاتشان دعا میکنند.