خوانندگی و موسیقی به سبک خانوادگی 

بسیاری از خواننده ها از خانواده هنرمند خواننده و آهنگساز بیرون آمده اند و تعداد آن ها در ایران کم نیست. استاد ایرج و احسان خواجه امیری شاید معروف ترین آن ها باشند. زمان همه چیز را عوض می کند، مناسبات زندگی آدم ها را تغییر می دهد، آنقدر که اگر زندگی یکی دو نسل پیش از خودمان را هم نگاه و با امروز مقایسه اش کنیم با مواردی رو به رو می شویم که حیرت زده مان خواهندکرد.

زمان آنقدر شکل دنیا را عوض کرده که آدم ها بیشتر با فردیت شان سر و کار دارند و برای زندگی شان این اتفاق که فرزندی شغل پدرش را ادامه دهد، به پدیده ای نادر بدل شده است. هم پدرها، فرزندان را به مسیری جز آنچه خودشان رفته اند سوق می دهند و هم فرزندان بیشتر مسیری جز آنچه پدر رفته و می خواهد را پیش می گیرند.

در این شرایط در عرصه هنر و شاید بیش از همه شاید حضور پررنگ خانواده هایی هستیم که در عرصه موسیقی فعال هستند و گویی مسیر یکدیگر را ادامه می دهند. هرچند معلوم نیست این مسیر در نسل های بعدشان ادامه پیدا کند یا نه، اما می توان گفت این خانواده ها بخش زنده ای از موسیقی هستند و تا حد زیادی هم نبض موسیقی را در دست دارند.

به طور حتم با خواندن این سطور خانواده های فعال در عرصه موسیقی را که می شناسید، از نظر می گذرانید و با خودتان مرور می کنید. اما اینکه فرزندان راه پدر را ادامه دهند موضوع تازه ای نیست و در میان نسل گذشته موسیقی ایران که می توان از آنها با عنوان نسل غول های موسیقی یا مردان تکرارنشدنی موسیقی ایرانی یاد کرد،

این روند بسیار رایج بوده است. بسیاری از استادان بزرگ موسیقی اولین استادشان در این عرصه، پدرشان بوده و این هنر در خانواده شان خاستگاهی داشته است.میرزا عبدالله نزد برادر، عمو و ناپدری اش نخستین گام ها را در عرصه موسیقی بر می دارد و بعدها می شود استاد برجسته موسیقی ایرانی و نوارنده سه تار و تار که ردیف موسیقی ایرانی را به نظم درآورد.

فرزندش استاد احمد عبادی هم از هفت ساگلی نزد او سه تار را آموخت و پس از درگذشت میرزا، مشق سه تار را پیش خواهرانش ملوک و مولود و برادرش جواد ادامه داد به گونه ای که در 18 سالگی سازش شنیدنی بود.نوازندگی اش هیچ شباهتی به نوازنده های هم دوره خود که بیشتر شاگرد میرزاعبدالله بودند،

نداشت و با نوازندگی قدما متفاوت بود و مانند پدر از چهره های تاثیرگذار زمانه خود بود. علی اکبرخان شهنازی هم ابتدا محو تارنوازی پدرش می شود. ابتدا از پدر و بعد هم استاد و عموی پدر آقاغلامحسین خان موسیقی می آموزد.

پسرعمویش استاد احمد عبادی نوزانده سه تار، دو برادر کوچک تر او محمدحسن و عبدالحسین شهنازی نوازندگان تار و همسران خواهرانش، باقرخان نوازنده کمانچه و رضاخان نوازنده تار بودند.ابوالحسن صبا استاد برجسته و از شاگردان میرزا، موسیقی را با پدرش شروع کرده است. کمال السلطنه، پزشک ادیب و دوستدار موسیقی آغاز می کند. پدر سه تار می زده واوین استاد پسرش هم می شود.

زنده یاد غلامسحین بنان هم موسیقی را با پدرش کریم خان بنان الدوله نوری و مادرش دختر شاهزاده رکن الدوله (برادر ناصرالدین شاه) آغاز کرده است. فرامرز پایور هم فرزند علی پایور است، پدرش هنرمند نقاش و استاد زبان فرانسه در دانشگاه تهران و پدربزرگش مصورالدوله، نقاش چیره دست دوره قاجار بود که بانواختن ویولن، سنتو و سه تار آشنایی داشت و باب آشنایی و علاقه پسرش به موسیقی را رقم زد.
پرویز یاحقی با دایی اش آموزش موسیقی را آغاز می کند. علی اصغر بهاری نوه میرزاعلی خان نوازنده ماهر کمانچه بوده با صدای ساز پدربزرگش عاشق موسیقی می شود و کمانچه می نوازد. علی تجویدی آموختن موسیقی را از کودکی نزد پدرش هادی خان تجویدی که در نقاشی از شاگردان طراز اول کمال الملک و در موسیقی از شاگردان مستعد درویش خان بود، آغاز کرد.

پرویز مشکاتیان هم مقدمات موسیقی را از شش سالگی نزد پدرش حسن مشکاتیان، که استاد سنتورنوازی و آشنا با ویولن و سه تار بود، آموخت. فرهنگ شریف نوازنده صاحب سبک ساز تار هم موسیقی را با آموزش پدرش شروع کرده است.

می توان موارد زیادی را از این دست مثال زد، آنقدر که به نظر می رسد این هنر تا حد زیادی در یک چارچوب مشخص حرکت کرده و فرزندان زیادی را به مسیر پدر فراخوانده است. پدرهایی که البته همه شخصیتی کاریزماتیک داشتند و قطعا از این منظر هم می توانسته اند در تربیت و ترغیب فرزندانشان به این مسیر تاثیرگذارباشند.

ضمن اینکه فرزندان هم با موقعیت خوبی برای فعالیت در موسیقی رو به رو بوده اند. پدر مهربان ترین استاد بوده و با دلسوزی همراهی شان می کرده، می توانستند از تجربه هایش استفاده کرده و در شرایط ناامن موسیقی ایران که موفق ترین گروه ها هم بیشتر عمر طولانی نخواهندداشت، برایشان تکیه گاهی باشد.

شاید بسیاری بگویند موفقیت فرزندان طبیعی است و نامشان به واسطه پدر بالارفته است، در عرصه هنر شاید بتوان با نام پدر بالا رفت، اما با نام پدر نمی توان بالا ماند. آنها که در این مسیر حرکت کرده و پیش رفته اند همه توانایی خود را نشان داده اند و حرفی و ایده ای در عرصه موسیقی داشته اند،

هر چند شاید برای قضاوت درباره نسل معاصر موسیقی کمی زود بوده و بهتر است این قضاوت ها را به گذر زمان بسپاریم.

خانواده چشم آذر
اسماعیل چشم آذر پدر منوچهر و ناصر است. او از شاگردان ابوالحسن خان صبا بوده و تار، کمانچه، ویولن و سنتور می نواخته است. او در رادیو تهران فعال بوده و به مدت چندین سال در ارکستر رادیو و تلویزیون حضور داشته است. منوچهر اکنون 71 ساله و خارج از ایران در عرصه موسیقی پاپ فعال است.

پیانو، کیبورد و آکاردئون سازهای تخصصی اوست. این موزیسین بیشتر در عرصه ساخت ملودی و تنظیم موسیقی فعال است.برادر کوچک ترش ناصر در ایران چهره ای شناخته شده در عرصه های آهنگ سازی و تنظیم کننده است و بسیاری او را برای ساخت قطعه «باران عشق» به خاطر دارند.

او در عرصه ساخت موسیقی فیلم هم چهره شناخته شدهای محسوب می شود که تاکنون دو بار سیمرغ بلورین بهترین موسیقی فیلم را هم در جشنواره فیلم فجر از آن خود کرده است.
کورش و کاوه یغمایی
کورش یغمایی آهنگساز، آوازخوان، نوازنده و تنظیم کننده ایرانی و نوازنده چیره دست گیتار الکتریک و بنیانگذار موسیقی راک در ایران است. به باور کارشناسان برجسته جهانی، کورش یغمایی بنیانگذار موسیقی راک در ایران است و همگام با پیشروان این موزیک در جهان، گروه های رولینگ استونز، ییتلز و… این موزیک را در ایران معرفی کرد، تا با تکیه بر همین پیشینه، او را «پدر راک ایران» لقب دادند.

کاوه فرزند کورش خواننده، نوازنده، تنظیم کننده و آهنگساز موسیقی راک ایرانی است. او همچنین با هنرمندان زیادی در آلبوم های مختلف موسیقی به عنوان آهنگساز، و آراینده سازها، نوازنده گیتار، فلوت، کیبورد، درامز و پرکاشن همکاری کرد. او استاد گیتار الکتریک در دانشکده موسیقی است. اولین آلبوم او با نام «مترسک» با آهنگسازی، تنظیم، نوازندگی و خوانندگی خودش در سال 1382 منتشر شد.
ایرج و پسرش
حسین خواجه امیری معروف به ایرج خواننده بزرگی است که البته سهم بسیار بزرگی هم در علاقه مند کردن مردم به آواز ایرانی در دهه 40 داشت است، تا حدی که بسیاری از مردم با آوازهی خوب او با آواز ایرانی اخت شده بودند.

در تاثیر او همین بس که محمدرضا شجریان درباره اش می گوید: «صدای ایرج در تاریخ آوازخوانی ما یک متر و معیار است و هر کس بخواهد در بالاترین حد حنجره صدایی را مثل بزند، می گوید صدا شبیه صدای ایرج است.»هرچند سال ها جای او خالی بود و فعالیت های چندانی نداشت

اما پسرش احسان در عرصه موسیقی پاپ با اجراهای خوبی که داشت خوش درخشید و اکنون چهره ای شناخته شده است. احسان تیتراژخوانی های موفقی هم داشته و البته این روزها خیلی خبری از او نیست.
خانواده شجریان
محمدرضا شجریان و فرزندش همایون اصلا نیازی به معرفی ندارند. محمدرضا که این روزها بیمار است و در ایران به سر نمی برد، به سبب داشتن صدایی ویژه و سبک مخصوص به خود و همچنین اجرای آوازها و تصنیف های به یادماندنی یکی از برترین خوانندگان موسیقی ایران به حساب می آید.
خواندن دعای «ربنا…» که سال ها از صدا و سیما لحظات قبل از افطار در ماه رمضان ها پخش می شد هم یکی از آثار به یادماندنی اوست که تقریبا همه با آن خاطره داریم.همایون فرزند او هم از خوانندگان موفق موسیقی ایرانی است که هرچند نشان داده در ادامه راه پدر می تواند موفق باشد

اما علاوهبر آن در مسیر خاص خودش حرکت کرده و گاهی تجربه های جالب و البته عجیبی در موسیقی داشته است. البته در این خانواده نام مژگان را هم نباید از قلم انداخت. هر چند او دیگر خیلی در عرصه موسیقی فعال نبوده و بیشتر سرگرم نقاشی است اما نوازنده خوب ساز سه تار است.
ناظری پدر، ناظری پسر
شهرام ناظری خواننده ای است که در آثارش روحیه تکرارناپذیری دارد و همواره تلاش کرده نگرش و تجربه ای جدید را در آواز موسیقی به وجود آورد. او تحریرهای ریتمیک و خاصی را از سال های پایانی دهه هفتاد خورشیدی در آثارش استفاده کرد که از جمله این آثار می توان به آلبوم های ساز نو آواز نو، سفر به دیگر سو، لولیان و مولویه اشاره کرد.

طی سال های گذشته حافظ پسرش هم وارد عرصه موسیقی شده و البته ادعاهای بزرگی هم درباره کارش و آلبوم «ناگفته» دارد. هر چند بسیاری از اهالی موسیقی او را مورد نقد قرار داده و نسبت به ادعاهایش واکنش هایی داشته اند، اما او گوشش بدهکار این حرف ها نیست و مسیر خودش را می رود. در هفته های گذشته هم اجراهای پرمخاطبی را به همراه پدرش در محوطه باز برج میلاد روی صحنه برده است.
کامکارهای ماندگار در عرصه موسیقی
کامکارها بزرگ ترین گروه موسیقی خانوادگی ایران هستند. شاید سال 1344 که حسن کامکار پدر خانواده کامکارها بچه هایش را دور هم جمع کرد تا یک گروه کوچک خانوادگی تشکیل دهد، هیچ وقت فکرش را نمی کرد که این گروه خانوادگی به بزرگترین گروه موسیقی سنتی ایرانی تبدیل شود.

هوشنگ، بیژن، پشنگ، قشنگ، ارژنگ، ارسلان، اردشیر، اردوان و نسل جدیدتر آنها صبا، هانا، نیریز و سیاوش هم عضو گروه هستند. نجمه تجدد همسر بیژن و مریم ابراهیم پور همسر ارسالان هم عضو این گروه بزرگ هستند.کامکارها درواقع به نوعی موسیقی کُردی را شهری کردند

و البته در این راه هیچ وقت به هیچ خواننده صاحب نامی وابسته نشدند و همیشه استقلال خود را حفظ کردند. شاید بتوان گفت کامکارها از معدود گروه هایی بودند که هرگز به خواننده سالاری حاکم این روزها تن ندادند.
پورناظری های تنبورنواز
کیخسرو پورناظری نوازنده و آهنگساز گروه تنبور هم از جمله موزیسین هایی است که اولین استاد او پدرش پرویز پورناظری معروف به حاجی خان از شاگردان کلنل علینقی وزیری بوده است. کیخسرو سال هایی را صرف گردآوری و بازسازی نغمه های موسیقی کُردی و سنتی کرده است

و در سال 1359 گروه تنبور شمس را بنیاد نهاد که این کار، راهی نوین را برای نگاه به گروه نوازی موسیقی تنبور پیش اهل موسیق نهاد.پورناظری در سال های میانی دهه 70به اتفاق فرزندانش، تهمورس و سهراب تحول جدی تر در گروه شمس را کلید زد که حاصل آن اجرای بیش از 300 کنسرت

در داخل و خارج از ایران بود. هم اکنون دو فرزند پورناظری خود به چهره هایی شناخته شده در موسیقی ایران تبدیل شده اند و علاوه بر زدن ساز در گروه در آهنگسازی و دانش های دیگر موسیقایی نیز دستی چیره دارند و اجراهای موفقی با همایون شجریان داشته اند. آلبوم «چرا رفتی» به آهنگسازی تهمورس هم یکی از این تجربه های موفق است.
مشکاتیان ها
پرویز مشکاتیان آهنگساز، موسیقیدان، استاد دانشگاه، پژوهشگر و نوازنده برجسته سنتور هم موسیقی را با آموزش های پدرش آغاز کرده است. او از سال 1356، همکاری با رادوی را زیر نظر هوشنگ ابتهاج آغاز کرد ولی پس از واقعه 17 شهریور 1357 از رادیو استعفا و موسسه «چاووش»

را با همکاری هنرمندان گروه عارف و شیدا تشکیل داد. سپس با همکاری شهرام ناظری، تصنیف «مرا عاشق» را روی شعر مولانا ساخت.از سال 1358 تا سال 1367 با محمدرضا شجریان همکاری داشت که نتیجه این همکاری، آثار ماندگاری چون بیداد، آستان جانان و سرّ عشق، نوا، دستان،

گنبد مینا و جان عشاق بود. او شهریور سال 88 درگذشت و اکنون فرزندش «آیین» نوازنده سازهای کوبه ای در اجراهای دایی اش همایون شجریان و پورناظری ها به عنوان یک نوازنده فعال حضور دارد.
حسین علیزاده، نیما و صبا
 به گزارش پارس ناز حسین علیزاده ردیف دان، آهنگساز، پژوهشگر و نوازنده تار و سه تار ایرانی بوده و تاکنون سه بار نامزد دریافت جایزه «گرمی» شده است. او از چهره های تحسین شده موسیقی فیلم در ایران به شمار می آید و با کسب 4 سیمرغ بلورین برای فیلم های گبه، زشت و زیبا، آواز گنجشک ها و ملکه،

به طور مشترک همراه مجید انتظامی برنده بیشترین سیمرغ بلورین در بخش بهترین موسیقی متن از جشنواره فیلم فجر شده است.علیزاده دارای دو فرزند به نام های صبا نوازنده کمانچه و نیما نوازنده رباب و تار است که هم اکنون در گروه هم آوایان زیر نظر علیزاده فعالیت دارند. صبا البته بیشتر درگیر کار در عرصه هنرهای تجسمی بوده و نقاشی هایش در نمایشگاه های مختلف به نمایش درآمده است.